Chinees porselein naar Cornelis Pronk
In 1734 kreeg Cornelis Pronk, of Pronck, (1691 – 1759) van de Nederlandse Verenigde Oost-Indische Compagnie de opdracht om ontwerptekeningen te maken voor een set Chinese blauwwit borden voor export naar de Nederlanden. Cornelis Pronk was een Nederlandse tekenaar en schilder. Hij was zeer bekwaam in het maken van topografische tekeningen en het schilderen van theaterdecors. In 1715 werd hij opgenomen in de Sint-Lucasgilde waarna hij graag geziene opdrachten uitvoerde voor rijke Amsterdamse patriciërs.
Die patriciërs speelde een grote rol in de productie van Chinese porseleinen vazen en Chinees theeservies op bestelling, het zogenaamde Chine de Commande. Europese consumenten verkozen steeds vaker Chinese porseleinen vazen met westerse taferelen in een exotisch Chinees jasje. De uitwisseling van de ontwerptekeningen en het uiteindelijk in Jingdezhen geproduceerd Chinees porselein verliep via de havenstad Batavia, in huidig Jakarta. Door te dure kosten in de productie van de Chinese werd de samenwerking met Cornelis Pronk echter al na zes jaar stopgezet. De doorwerking van de ontwerpen van Cornelis Pronk was echter niet te voorzien.
Cornelis Pronk ontwierp voor de Chinese porseleinen borden vier verschillende taferelen in laat-barokke stijl met formele compositie waarbij oosterse en Europese motieven gecombineerd werden. Het meest populaire, ook het meest gekopieerde, ontwerp op Chinese porseleinen borden en Chinese vazen was ‘De dame met de parasol, of ‘Parasoldames’, uit 1736. Het was het tweede design uit de reeks Chinees porselein dat uitgroeide tot een typische chinoiserie. Aan de waterkant zit een elegante Chinese dame. Ze gebaart naar drie uit de Nederlanden afkomstige vogels, waaronder een kemphaan en een lepelaar, op de grond voor haar. Naast de Chinese dame staat een dienaar, een meid, met een sierlijke parasol in de handen. De Chinese parasol was sinds de vroege 17de eeuw een geliefd exotisch object in Europa. Het ontwerp van de ‘Parasoldames’ is de enige tekening van Pronk waar tot de 19de eeuw zowel Chinese porseleinen vazen als Japanse porseleinen vazen van bestaan. De andere ontwerptekeningen van Cornelis Pronk naast de ‘Parasoldames’ zijn ‘Het doktersbezoek aan de keizer’ (1735), ’Handwassing’ en ‘Het prieel’ (1737).
Zoals eerder aangehaald werd ook na de stopgezette samenwerking tussen Cornelis Pronk en de VOC nog zorgvuldig gebruik gemaakt van de composities om Chinese porseleinen serviezen naar ontwerp van Cornelis Pronk te vervaardigen. In Japan gingen Japanse pottenbakkers, op bestelling van Nederlandse particulieren, de Chinese elementen van onder andere de ‘Parasoldames’ vervangen door Japanse kimono’s en kapsels waarbij de Japanse dames op Japanse Imari-vazen soms naar bestaande geisha’s werden gemodelleerd. Ook in Europa zelf vond de productie van Chinees porselein naar Cornelis Pronk zijn ingang, onder andere in Delft en Venetië. De ontwerptekeningen zelf zijn grotendeels bewaard gebleven, met uitzondering van de laatste ‘Het prieel’, en behoren tot museumcollecties waaronder het Amsterdamse Rijksmuseum. Een deskundige kan een Chinees porseleinen theeservies naar ontwerp van Cornelis Pronk schatten door te kijken naar de kwaliteit van de uitvoering van de schilderingen, bijvoorbeeld de ‘Parasoldames, waarbij de details en de evenwichtige compositie van grootbrengen zijn.
